Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण वाक्यप्रकार

12th Marathi Guide व्याकरण वाक्यप्रकार Textbook Questions and Answers

कृती

1. खालील वाक्ये वाक्याच्या आशयानुसार कोणत्या प्रकारात मोडतात ते लिहा.

प्रश्न 1.
(a) गोठ्यातील गाय हंबरते.
(b) श्रीमंत माणसाने श्रीमंतीचा गर्व करू नये.
(c) किती सुंदर देखावा आहे हा!
(d) यावर्षी पाऊस खूप पडला.
(e) तुझा आवडता विषय कोणता?
उत्तर :
(a) विधानार्थी वाक्य
(b) विधानार्थी – नकारार्थी वाक्य
(c) उद्गारार्थी वाक्य
(d) विधानार्थी वाक्य
(e) प्रश्नार्थी वाक्य

2. खालील वाक्ये क्रियापदाच्या रूपानुसार कोणत्या प्रकारात मोडतात ते लिहा.

प्रश्न 2.
(a) प्रार्थनेसाठी रांगेत उभे राहा.
(b) सरिताने अधिक मेहनत केली असती तर तिला उज्ज्वल यश मिळाले असते.
(c) विदयार्थी कवायत करत आहेत.
(d) विदयार्थ्यांनी सभागृहात गोंगाट करू नका.
(e) क्रिकेटच्या सामन्यात आज भारत नक्की जिंकेल.
उत्तर :
(a) आज्ञार्थी वाक्य
(b) संकेतार्थी वाक्य
(c) स्वार्थी वाक्य
(d) आज्ञार्थी वाक्य
(e) स्वार्थी वाक्य

1. मूलध्वनींच्या आकारांना अक्षरे म्हणतात.
2. विशिष्ट क्रमाने येणाऱ्या अक्षरांच्या समूहाला शब्द म्हणतात.
3. अर्थपूर्ण शब्दांच्या संघटनेला वाक्य म्हणतात.
4. आपण मराठी भाषेत बोलताना व लिहिताना अनेक प्रकारची ‘वाक्ये’ एकापुढे एक मांडतो.
5. एकच आशय अनेक प्रकारच्या वाक्यांतून सांगता येतो.
   • उदा., पाऊस धो धो पडला.
   • किती जोरात पडला पाऊस!
   • पाऊस तर पडायलाच हवा.
6. पाऊस न पडून कसे चालेल?
7. वाक्यांच्या अशा अनेकविध वापरातून ‘वाक्यांचे प्रकार’ निर्माण झाले आहेत.
8. वाक्यांच्या प्रकारांचे मुख्य दोन विभाग आहेत. –
   • आशयावरून व भावार्थावरून.
   • क्रियापदाच्या रूपावरून
   • आशय व भावार्थ असलेला वाक्यप्रकार.
9. वाक्याच्या आशयावरून व भावार्थावरून वाक्यांचे तीन प्रकार आहेत.
   • विधानार्थी वाक्य
   • प्रश्नार्थी वाक्य
   • उद्गारार्थी वाक्य.

1. विधानार्थी वाक्य :

1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
   • हे फूल खूप सुंदर आहे.
   • माझी शाळा मला खूप आवडते.
2. वरील दोन्ही वाक्यांत ‘विधान’ केले आहे.

ज्या वाक्यात केवळ विधान केलेले असते, त्याला विधानार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

• हे फूल खूप सुंदर आहे. → विधानार्थी वाक्य
• माझी शाळा मला खूप आवडते. → विधानार्थी वाक्य

2. प्रश्नार्थी वाक्य :

1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
   • हे फूल सुंदर आहे का?
   • तुझी शाळा कुठे आहे?
2. वरील वाक्यांत ‘प्रश्न’ विचारले आहेत.

ज्या वाक्यात प्रश्न विचारलेला असतो, त्यास प्रश्नार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

• हे फूल सुंदर आहे का? → प्रश्नार्थी वाक्य
• तुझी शाळा कुठे आहे? → प्रश्नार्थी वाक्य

3. उद्गारार्थी वाक्य :

1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
   • किती सुंदर आहे हे फूल!
   • किती आवडते मला माझी शाळा!
2. वरील दोन्ही वाक्यांत बोलणाऱ्याच्या मनातील भाव उत्कटपणे उत्स्फूर्तपणे व्यक्त झाला आहे.

ज्या वाक्यात मनातील विशिष्ट भाव उद्गाराद्वारे उत्कटपणे व्यक्त होतो, त्यास उद्गारार्थी वाक्य म्हणतात.

3. विध्यर्थी वाक्य

1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
   • मी दररोज शाळेत जातो.
   • मी पहाटे व्यायाम केला.
2. वरील वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून काळाचा बोध होतो.

ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून नुसताच काळाचा बोध होत असेल, तर त्याला स्वार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

• मी दररोज शाळेत जातो. → स्वार्थी वाक्य
• मी पहाटे व्यायाम केला. → स्वार्थी वाक्य

4. आज्ञार्थी वाक्य :

1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
   • दररोज शाळेत जा.
   • नेहमी पहाटे व्यायाम कर.
2. वरील दोन्ही वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपातून आज्ञा केली आहे.

ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून आज्ञा, प्रार्थना, विनंती, उपदेश, आशीर्वाद व सूचना या गोष्टींचा बोध होतो, त्या वाक्याला आज्ञार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

• दररोज शाळेत जा. (आज्ञा)
• देवा, मला चांगली बुद्धी दे. (प्रार्थना)
• कृपया, मला पुस्तक दे. (विनंती)
• मुलांनो, खूप अभ्यास करा. (उपदेश)
• तुम्हांला नक्की यश मिळेल. (आशीर्वाद)
• येथे धुंकू नये. (सूचना) → आज्ञार्थी वाक्ये

5. विध्यर्थी वाक्य :

पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :

• विदयार्थ्यांनी वर्गात शांतता राखावी. (इच्छा/अपेक्षा)
• वर्ग स्वच्छ ठेवणे, हे आपले कर्तव्य आहे. (कर्तव्यदक्षता)
• बहुतेक पुढच्या आठवड्यात परीक्षा होतील. (शक्यता)
• आत्मविश्वास असणाराच विदयार्थी यशस्वी होतो. (योग्यता)
• वरील वाक्यांमधील क्रियापदावरून विधी (म्हणजे वरच्या कंसातील गोष्टी) व्यक्त होतात.

ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून इच्छा, कर्तव्य, शक्यता, योग्यता वगैरे गोष्टी (विधी) व्यक्त होतात, अशा वाक्याला विध्यर्थी वाक्य म्हणतात. म्हणून, वरील सर्व वाक्ये ‘विध्यर्थी वाक्ये’ आहेत.

6. संकेतार्थी वाक्य :

पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :

• तू नियमित अभ्यास केलास, तर नक्की पास होशील.
• जर पाऊस पडला, तर रान हिरवेगार होईल.

वरील दोन्ही वाक्यांत पहिली अट पूर्ण केली, तर पुढचा परिणाम होईल, असा संकेत दिला आहे. ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपातून अट किंवा संकेत दिसून येतो, त्या वाक्याला संकेतार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

• तू नियमित अभ्यास केलास, तर नक्की पास होशील. → संकेतार्थी वाक्य
• जर पाऊस पडला, तर रान हिरवेगार होईल. → संकेतार्थी वाक्य